Wanneer en waarom werd Grand Theft Auto zo populair?

Het uitstel van Grand Theft Auto VI heeft heel wat stof op doen waaien. Mensen zijn zelfs boos op Rockstar, maar wat wil je nou? De perfecte game of een gerushte game die niet voldoet aan de torenhoge verwachtingen? Ik heb er zelf wel vrede mee dat de game pas in 2026 uit komt, wie weet nog later. Maar hoe komt het dat Grand Theft Auto überhaupt zo populair is? De franchise begon namelijk dramatisch, met een development-hell van de eerste game. Het spel zag zelfs bijna het levenslicht niet meer door de vele problemen tijdens de productie van het spel. De game werd geteisterd door bugs, maar verscheen uiteindelijk toch. Maar wat was uiteindelijk de doorbraak waardoor de franchise nog altijd de meest populaire ooit is? Het was in ieder geval niet de eerste game die hiervoor zorgde.

Van bijna annuleren tot ruzies bij de ontwikkeling

De geschiedenis van Grand Theft Auto (GTA) begon in 1997, toen de eerste game werd uitgebracht door het Britse bedrijf DMA Design, dat later Rockstar North werd. De oorspronkelijke game was een top-down actiegame waarin spelers als crimineel opdrachten uitvoerden in een open stad. Ondanks de eenvoudige graphics en controversiële inhoud, trok het spel de aandacht door zijn vrije gameplay en thema’s rondom criminaliteit, iets wat destijds vrij ongewoon was. Maar de productie was een drama op zichzelf. Er waren grote meningsverschillen tussen programmeurs en het management. Sommige ontwikkelaars wilden het project stopzetten vanwege technische frustraties of omdat ze er geen toekomst in zagen. Anderen bleven vasthouden aan het potentieel van het spel. Vooral Dave Jones (oprichter van DMA Design) speelde een sleutelrol in het verdedigen van het project. Omdat het spel in een top-down perspectief werd gemaakt, moest veel informatie worden weergegeven op een beperkte resolutie. Het team worstelde met hoe ze een levendige, open wereld konden creëren zonder de hardware te overbelasten. Denk aan verkeerslogica, AI, en dynamische politie-reacties, dat alles moest soepel draaien op pc’s uit de jaren 90. De ontwikkeling duurde meer dan vier jaar, uitzonderlijk lang voor die tijd. Oorspronkelijk gepland voor 1995, werd het pas in 1997 uitgebracht. Gedurende die tijd veranderden ontwerpkeuzes herhaaldelijk, wat leidde tot vertragingen. Uiteindelijk was het spel een bescheiden succes, maar het was zeker niet de doorbraak waar men op hoopte.

De overgang naar 3D

In de jaren die volgden verschenen er meerdere uitbreidingen en vervolgen, zoals GTA: London 1969, welke mager presteerde en het wat meer populaire Grand Theft Auto II dat een stabiele en vooral op LAN parties populaire multiplayer met zich meebracht. Grand Theft Auto II (GTA II) werd in 1999 uitgebracht door Rockstar Games. Het is het tweede deel in de populaire Grand Theft Auto-serie en speelt zich af in een fictieve stad genaamd “Anywhere City”, die verdeeld is in drie districten. Het spel wordt gespeeld vanuit een top-down perspectief en draait om het voltooien van missies voor verschillende criminele bendes, waarbij spelers punten verdienen door chaos te veroorzaken, voertuigen te stelen en opdrachten uit te voeren. Wat GTA II onderscheidt van zijn voorganger, is het reputatiesysteem: spelers moeten een goede reputatie opbouwen bij een bende om toegang te krijgen tot hun missies, maar als ze tegelijkertijd missies uitvoeren voor rivalen, kunnen ze hun relatie met die bende verslechteren. Technisch gezien bracht GTA II verbeterde graphics en meer gedetailleerde omgevingen met zich mee, hoewel het nog steeds vasthield aan het top-down perspectief van de originele GTA. Het spel bevatte ook stemgeluid, iets wat nieuw was voor de serie op dat moment, en speelde zich af in een pseudo-futuristische setting met zelfrijdende auto’s en energiewapens. Ondanks dat het minder bekend is dan latere 3D-titels als GTA III, wordt GTA II gezien als een belangrijk overgangspunt in de evolutie van de franchise, waarin de basis werd gelegd voor het open-wereldconcept dat Grand Theft Auto later wereldberoemd zou maken. De multiplayer was tevens het startpunt van wat GTA V nu zo immens populair maakte. Via LAN parties was het spel ontzettend populair. Elkaar neerschieten en olievlekken neerleggen waardoor iemand die je achtervolgde in het water beland; Het zorgde voor heel wat hilariteit en zorgt bij mij nog altijd voor nostalgische gevoelens hier en daar. Het lokaal genieten is iets wat helaas nu redelijk verleden tijd is geworden, nu online de mainstream is geworden.

De echte doorbraak

Maar de echte doorbraak kwam met Grand Theft Auto III in 2001. Deze game bracht de serie naar een volledig 3D-perspectief en introduceerde een grote, levende stad (Liberty City) waarin spelers zich vrij konden bewegen. Dit was revolutionair voor die tijd en zette een nieuwe standaard voor openwereldgames. Het verhaal werd verteld via tussenfilmpjes, en spelers hadden veel vrijheid in hoe ze missies aanpakten. Je speelt als een naamloze, zwijgende protagonist (later bekend als Claude), die aan het begin van het spel wordt verraden door zijn vriendin Catalina tijdens een bankoverval. Ze laat hem voor dood achter, maar Claude overleeft en ontsnapt tijdens een gevangenistransport. Hij belandt in Liberty City, waar hij zich opwerkt in de onderwereld om uiteindelijk wraak te nemen op Catalina. Gedurende het spel werkt Claude voor verschillende criminele organisaties: van de Leone-maffiafamilie tot Aziatische en Colombiaanse kartels. De wereld van Liberty City is duister, corrupt en gewelddadig, en Claude beweegt zich er geruisloos doorheen, zonder ooit zelf een woord te zeggen. Het verhaal draait om verraad, macht en overleving in een stad waar iedereen elkaar gebruikt. Door het extreme geweld in de game werd het spel controversieel. Er gingen zelfs geluiden dat het spel te ver ging en de Carmageddon-verhalen gingen al snel rond over dat het verboden moest worden. Dat wekt natuurlijk alleen maar meer interesse bij spelers, waarmee het spel uitermate populair werd. Met de komst van GTA: Vice City (2002) en GTA: San Andreas (2004) groeide de franchise explosief in populariteit. De games combineerden scherpe satire, muziek uit het tijdperk waarin ze zich afspeelden, en verbeterde gameplay-mechanieken. San Andreas bood zelfs RPG-elementen en een enorme spelwereld met drie steden. Deze titels versterkten de reputatie van Rockstar Games als een ontwikkelaar die technische innovatie wist te koppelen aan sterke storytelling.

Wisselende ontvangst

Het echte wereldwijde succes kwam met Grand Theft Auto IV (2008) en vooral Grand Theft Auto V (2013). In GTA IV speel je als Niko Bellic, een voormalige soldaat uit Oost-Europa die naar Liberty City komt op uitnodiging van zijn neef Roman, die hem een leven vol rijkdom belooft. In werkelijkheid blijkt Roman in de problemen te zitten met schuldeisers en kleine criminelen. Niko komt er snel achter dat de Amerikaanse droom een leugen is en raakt opnieuw verstrikt in geweld, dit keer in een stad die niet beter is dan waar hij vandaan kwam. Echt tot zijn recht kwam Niko nog niet gelijk. Hij oogde als een Roemeense migrant die hier de asperges komt steken en tussendoor nog wat drugs dealt. Wat mij betreft waren GTA III, Vice City en GTA V dan ook vele malen populairder dan GTA IV.

GTA V, gelanceerd in 2013, bracht een vernieuwende draai aan de serie door drie hoofdpersonages met elk hun eigen achtergrond en motieven speelbaar te maken: Michael De Santa, een voormalige bankovervaller die leeft in een luxe getuigenbeschermingsdeal; Franklin Clinton, een jonge bende-afkomstige man die omhoog wil klimmen in de criminele wereld; en Trevor Philips, een gewelddadige en onvoorspelbare ex-militair en drugsdealer. De game speelt zich af in Los Santos, een uitgestrekte stad gebaseerd op Los Angeles, en biedt een dynamische wereld vol satire, maatschappijkritiek en hyperrealistisch detail. Het verhaal draait om een reeks overvallen — van kleine klussen tot spectaculaire bankroven — die de drie samen plegen, elk om hun eigen redenen: Michael zoekt spanning en vrijheid, Franklin wil ontsnappen aan zijn oude leven, en Trevor is vooral gedreven door chaos en wraak. Hun onderlinge relaties worden gaandeweg steeds gespannener, vooral als oude geheimen boven tafel komen en externe vijanden opduiken, zoals de FIB (de in-game FBI) en rivaliserende criminelen. De speler kan schakelen tussen de personages, wat unieke perspectieven en verhaallijnen oplevert. Uiteindelijk leidt dit tot een keuzemoment dat bepaalt hoe het verhaal eindigt — met verraad, wraak of verzoening. Een van de grootste innovaties in GTA V was het dynamisch wisselen tussen drie hoofdpersonages. Dit gaf het spel een filmisch gevoel: tijdens missies kon je bijvoorbeeld als Michael sluipschutter zijn, als Franklin de ontsnappingschauffeur, en als Trevor binnenstormen met brute kracht. Buiten missies hadden alle drie unieke routines, relaties, en locaties. Dit zorgde voor meer variatie in gameplay en verhaalbeleving dan ooit tevoren.

Hoewel GTA altijd bekend stond om zijn controversiële inhoud, werd de serie pas echt een cultureel icoon met de overstap naar 3D en de lancering van GTA V. De combinatie van open gameplay, maatschappijkritiek en technische kwaliteit zorgde ervoor dat GTA meer werd dan een spel – het werd een merk en fenomeen dat invloed had op de hele game-industrie. De verwachting voor GTA VI is dan ook gigantisch, met miljoenen fans wereldwijd die reikhalzend uitkijken naar de volgende stap in de evolutie van de serie. We kijken uit naar 2025, of nee, 2026 bedoel ik natuurlijk…